Spijsvertering van vogels
https://werkgroepamerikaansesijzen.com/Door A. Lemmens, Met toestemming overgenomen van de Werkgroep Amerikaanse Sijzen, waarvoor dank.
Hoe werkt de spijsvertering van een zaad etende vogel. Spijsvertering is het begrip voor het verteringsproces van de voeding die een levend wezen moet doorstaan om de voeding op te kunnen nemen in het lichaam om de organen goed te laten werken. Om de voedingsstoffen goed te kunnen opnemen in het lichaam, ondergaat het zaad bij een zaad etende vogel, twaalf stadia door. Dat is nodig om energie op te doen voor het onderhoud van het lichaam en bijvoorbeeld de productie van eieren en nieuwe veren. Deze omzetting van voer tot stoffen die het lichaam kan opnemen gebeurt in het maagdarmkanaal. De organen die hierbij betrokken zijn, zijn snavel, mondholte, keel, slokdarm, krop, kliermaag, spiermaag, darmen, endeldarm en cloaca. Zie tekening voor schematische weergave.
Snavel en mondholte
Met de snavel neemt de vogel de zaadkorrel op, waarna hij met behulp van
de twee snaveldelen de dop om het zaad verwijdert. De over gebleven
zaaddeel slikt hij door. Bij dit doorslikken passeert het zaaddeel de
keel en de slokdarm waarna het in de krop terecht komt. In de mondholte
zijn speekselklieren aanwezig die spijsverterendesappen produceren die
verder door stromen naar de krop.
Krop
De krop is een onderdeel van de slokdarm. Het is een blaasvormig zakje
dat aan de slokdarm vast zit. De voeding die de vogel opneemt wordt
tijdelijk opgeslagen. Door middel van het speeksel en de vloeistof, die
de vogel drinkt, wordt het voedsel geweekt. Dit proces, het weken, duurt
ongeveer 45 minuten. Gezien de korte tijd dat het voedsel in de krop
zit, kun je nog niet spreken van vertering. Desondanks ontstaat er al
een lichte afbraak van het voedsel doordat de zuurgraad toeneemt in de
krop. Door de verteringssappen die in de krop terecht komen wordt het
zetmeel in het voedsel al iets afgebroken.
Kliermaag
Door de werking van de spieren in de kropwand wordt het voedsel
getransporteerd naar de kliermaag. De kliermaag van een vogel, die zich
voedt met zaden, is klein, waardoor er maar weinig voedsel opgeslagen
kan worden in de kliermaag. Hierdoor moet de voedselbrij snel de
kliermaag passeren. In de kliermaag wordt zoutzuur en het
spijsverteringssap pepsine gevormd, dit is dan ook de belangrijkste
functie van de kliermaag. Zoutzuur is een sterk werkend zuur, wat een
effect heeft op de eiwitvertering. Daarnaast heeft zoutzuur oplossend
vermogen met betrekking tot kalksteentjes en schelpen. Zoutzuur doodt
ook de bacteriën die opgenomen worden met het voer. De kliermaag is dus
een grote barrière voor infecties. Pepsine is een enzym dat eiwitten
afbreekt in de voeding om er bouwstenen voor het lichaam van te maken.
In de kliermaag start dus het verteringsproces.
Spiermaag
De spiermaag bestaat uit twee dikke spierlagen die de voedselbrij door
de spiermaag heen drijven. Om dit makkelijker te laten verlopen, is de
wand van de spiermaag voorzien van een geribbelde hoornlaag. Tussen de
haarde hoornwand van de spiermaag wordt het voedsel verder vermalen.
Maagkiezel, die door de voeding wordt toegediend, is bij het vermalen
van het voedsel een goed hulpmiddel. Samen met de kalkdeeltjes, die nog
niet geheel zijn opgelost, vormt de maagkiezel de molenstenen voor het
vermalen van de voeding. Door de ruwe wanden houdt de spiermaag de nog
grove voedingsdelen vast tot ze fijn genoeg zijn. Als ze fijne genoeg
zijn wordt de voedingsbrij pas verder gestuurd.
Het proces van kliermaag en spiermaag duurt ongeveer 20 minuten. De zuurgraad in beide magen ligt tussen de 3 en 4. De magen passen zich aan, aan de voeding die verstrekt wordt. Bij zachte voeding, eivoer bijvoorbeeld, is de maag dunner dan bij alleen maar zadenvoeding.
Twaalfvingerige darm
Aan het eind van de spiermaag regelt een sluitspier hoeveel voedselbrij
er verder mag gaan naar het darmkanaal. De twaalfvingerige darm is het
begin van de dunne darm. Door de twaalfvingerige darm wordt op
verschillende (12) plaatsen in de dunne darm verteringssappen
toegevoerd. Deze verteringssappen zijn, gal, enzymen en basische
vloeistoffen. Gal bevordert de vertering van het vet en de basische
vloeistof verlaagt de zuurgraad waardoor de enzymen beter hun werk
kunnen doen in het verteringsproces. De twaalfvingerige darm is kort,
zodat de voedselbrij er maar kort in verblijft, zo’n 5 minuten. De
zuurgraad in deze darm is ongeveer 5,6.
Dunne darm
In de dunne darm wordt het verteringsproces eigenlijk pas gedaan. Het
eerdere proces is de voorbereiding op het verteren. Nu, in de dunne
darm, wordt het voedsel zo ver afgebroken zodat het de darmwand kan
passeren. Is het de darmwand gepasseerd, dan wordt het door de bloedbaan
opgenomen. Via de lever gaan de meeste voedselstoffen, die nu
bouwstenen en brandstof zijn geworden, naar alle lichaamsdelen en
weefsels. 25 % van de voeding wordt niet verteerd waardoor ze de
darmwand niet kunnen passeren, de onverteerbare voedingsstoffen. Dit
onverteerbaar voedsel wordt afgevoerd via de ontlasting. Niet alle
voedingsstoffen die verteerd zijn worden gebruikt door het lichaam, deze
niet gebruikte stoffen worden via de nieren afgevoerd met de urine. De
urine is de witte vloeistof die om de ontlasting zit. Het zijn de
restanten van de aminozuren die de vogel niet kan gebruiken voor
weefselopbouw of als brandstof. Hoe meer eiwit in de voeding zit, hoe
groter de witte urine vloeistof is. Dat niet alle verteerde stoffen
worden gebruikt door het lichaam, heeft te maken met de verhouding en de
hoeveelheid van de voeding en wat het lichaam nodig heeft. De dunne
darm verplaatst de voedselbrij door spiersamentrekkingen in de darmwand
dat men peristaltiek noemt. Het gemiddelde verblijf van de voeding in de
dunne darm is ongeveer 3 uur. De zuurgraad in de dunne darm is 6,6.
Blinde darm
Aan het einde van de dunne darm hangen twee lus vormige aanhangsels, dat
zijn de blindedarmen. Voor zaad etende vogels hebben deze blindedarmen
geen grote functie.
Endeldarm
De endeldarm of dikke darm is bij vogels erg kort. In dit einde van het
darmkanaal wordt veel vocht onttrokken aan de voedselbrij. Vogelmest
heeft een vochtgehalte van zo’n 75 %. Het lichaam neemt dit vocht op.
Gebeurt dat in te weinige mate, dan is de ontlasting natter. Bevat de
ontlasting meer vocht dan 80 %, dan vloeit de mest uit. 40 minuten
verblijft de voedingsbrij in de endeldarm. De zuurgraad is 7.
Cloaca
De cloaca is het verwijde gedeelte van het uiteinde van het darmkanaal.
In dit verwijde gedeelte monden verschillende afvoerkanalen uit, de
endeldarm, de eileider en de urineleider. Bij het ei leggen stulpt de
pop de eileider iets uit de cloaca, zodat het ei niet in aanraking komt
met de ontlasting. De urineleider loost de verdikte urine samen met de
ontlasting. Het hele proces van vertering duurt ongeveer 5 uur.